Yazar: Santo D. Banerjee

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER (IDN) – BM’nin 1 Temmuz 1968 tarihinde nükleer varlıklıları ve yoksulları Silahsızlanma Antlaşması’nı (NPT) imzalamaya davet edişinin on beşinci yıl dönümüne yaklaşırken Kazakistan kitle imha silahlarının yayılmasını önlemeyi amaçlayan altı önlemden oluşan bir dizi önerdi ve Kuzey Kore ile silahsızlanma müzakerelerine yönelik bir platform sundu.

Bu girişim Ocak ayı Konsey Başkanı yetkisiyle Kazakistan tarafından toplanan Güvenlik Konseyinin kitle imha silahlarının yayılmasını önleme: güven oluşturma önlemleri temasına odaklı üst seviye brifinginde 18 Ocak tarihinde başlatılmıştır. Ve bu durum BM Genel Sekreteri António Guterres “nükleer silahlarla ilgili küresel endişeler Soğuk Savaştan bu yana en yüksek düzeydedir,” dediği bir andı.

Güvenlik Konseyine seslenen Kazakistan Başkanı Nursultan Nazarbayev güven oluşturma önlemlerinin tarih boyunca etkinliklerini kanıtladıklarını söyledi. Örneğin, insanlığın yeni, geniş ölçekli bir savaşın eşiğinde olduğu 20. yüzyılın ikinci yarısında kitle imhasının önlenmesine yardımcı olmuştur.

BM Tüzüğünde taahhüt edildiği gibi “Sonraki nesilleri savaş felaketinden kurtarmak, “bizim ortak hedefimizdir,” dedi ve: “Kazakistan, dünyaca büyük takdir gören gönüllü nükleer silahsızlanmayla hedefe olan bağlılığını kanıtlamıştır,” diye ekledi

Artık var olmayan Sovyetler Birliğinin bir parçası olan Kazakistan’ın bölgesinde 1.410 Sovyet stratejik nükleer savaş başlığı ve ifşa edilmemiş bir sayıda taktiksel nükleer silahı vardı. Sovyetler Birliğinin iki ana nükleer test sahasından biri, en az 460 nükleer testin gerçekleştiği Semey’de yer alıyordu. Kazakistan, tüm Sovyet bölgesi nükleer cephaneliğini bırakmıştır.

Nazarbayev, Orta Asya cumhuriyetinin Kazakistan’ın IAEA Düşük Zenginleştirmeli Uranyum Bankasının kurulmasıyla yeni bir uluslararası iş birliği modeli oluşturduğunu, dolayısıyla nükleer silahların yayılmasını önleme rejimini güçlendirdiğini söyledi.

Kazakistan’ın nükleer silahsızlanma deneyiminin buna katılmak isteyenler için kılavuz ilke görevi göreceğini ekleyerek ülkenin bağımsızlığını elde edip güçlendirdiğini, saldırmazlık antlaşmalarına ulaştığını ve nükleer silahların yok edilmesiyle küresel olarak tanınmayı başardığını vurguladı. Nazarbayev, “Bu yolu izlemek için Kuzey Kore’nin liderliğini istiyoruz,” dedi.

Daha iyi bir şekilde Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti olarak bilinen Kuzey Kore, 10 Ocak 2003 tarihinde derhal yürürlüğe girmek üzere NPT’den geri çekildiğini ilan etmiş ve o zamandan bu yana altı nükleer test gerçekleştirmiştir: 2006, 2009, 2013 yıllarında, 2016 yılında iki kez ve 2017 yılında.

Bu bağlamda, Kazakistan Başkanı altı önlem önermiştir:

Birincisi, daha karmaşık bir şekilde NPT’den geri çekilen Kuzey Kore örneği nükleer silahların mülkiyetini aramaya itmeyebilir. Nazarbayev, Kazakistan’ın 2017-2018 iki yıllık döneminin kalıcı olmayan on üyesinden biri olduğu 15 ulus Konseyine “NPT’yi sorgulamadan, [BM Güvenlik] Konseyi[nin], NPT’yi ihlal edenlere yönelik yaptırım ve infaz önlemleri de dahil olmak üzere neticeleri tanımlayacak olan özel bir kararının taslaklandırılmasını öneriyorum,” dedi.

Orta Asya ulusu ilk kez Güvenlik Konseyi üyesi değildir ve – ilk kez – Birleşmiş Milletlerin uluslararası barış ve güvenliğin sürdürülmesi öncelikli sorumluluğunu taşıyan etkili bir organına başkanlık yapmaktadır.

Kazakistan Başkanı, ikinci bir önlem olarak, kitle imha silahlarının edinilmesine ve yayılmasına yönelik daha sert önlemler uygulamak için çalışan mekanizmalar önerdi. Bunun yanı sıra, atom cephaneliğinden gönüllü olarak vazgeçen ülkeler nükleer silahlara sahip olan devletlerin sağlam garantilerini almalıdır.

Nazarbayev, “Üçüncü olarak, küresel güvenlik sistemini güncelleme başarısı ya da başarısızlığı militarist tarih hatalarımızın üstesinden gelme kabiliyetimize dayanmaktadır: hem provokatif hem de anlamsız hale gelen askeri bloklara ayrılmayı arkamızda bırakacağız,” dedi ve uluslararası toplumun BM’nin 100. yıl dönümüne kadar karşılıklı güven kurma ve nükleer silahların yok edilmesini gerçekleştirme konusunda bir son tarih belirleyebileceğini ilave etti.

Nazarbayev, bu önerisini 31 Mart 2016 tarihinde “Dünya. 21. Yüzyıl Manifestosunda” açıklamıştır.

Başkan, dördüncü olarak, uluslararası ilişkilere tekrar siyasi güven ve sistemik bir diyalog oluşturma ihtiyacını belirterek İran nükleer anlaşmasının etkinliğini vurguladı ve Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA) olarak bilinen planın imza sahiplerinin zorlukların üstesinden gelme ve dokunulmazlık konusunda başarılı olacağını umudunu ifade etti. Nazarbayev, Kuzey Kore sorununun çözülmesinde benzer bir yaklaşıma başvurulmasını önerdi.

Nazarbayev, “Bizler, müzakere masasına geri dönmek için Pyongyang için bir güven atmosferi oluşturmaya yönelik önemli bir koşul olarak DPRK’ya ‘beş nükleer’ güvenlik teminatı vermeye adayız,” diye vurguladı.

Konsey katılımcılarına Kazakistan’ın Suriye’de şiddeti sonlandırmayı amaçlayan konuşmalara başarıyla ev sahipliği yaptığını ve Astana görüşmelerinin yedi turunun oradaki şiddette fark edilir bir azalmaya katkıda bulunduğunu hatırlatarak Kazakistan’ın, ihtiyaç halinde, müzakereler için bir platform sunmak istediğini söyledi.

Nazarbayev, beşinci olarak, Orta Asya ülkelerinin bölgede nükleer silahsız bir bölge kurma konusundaki deneyimine dayanarak, nükleer, kimyasal ve biyolojik silahları ve onların dağıtım sistemlerini yasaklayan Orta Doğu’da Kitle İmha Silahlarından Arındırılmış Bölge çağrısında bulundu. Böyle bir bölge, NPT’nin sonsuz olarak uzatılmasıyla sonuçlanan karar paketinin bir parçası olarak öngörülmüştür, 1995 NPT Gözden Geçirme Konferansı

Kazakistan Başkanı, altıncı olarak, uluslararası topluma, modern başarılardan yararlandırma ve silahlanma yarışının kontrolünü güçlendirme fikrini empoze etti. “Güven oluşturma önlemlerinin dış uzayın askerileştirilmesini önlemeye yönelik ortak yaklaşımların pekiştirilmesinde de gerekli olduğuna inanıyorum,” diye vurgulayarak bunun ayrı bir görüşme turunun bir teması olabileceğini ilave etti.

Yine de, bu girişimlerin ve kitle imha silahlarının yayılmasının önlenmesi sorununun nükleer güçler arasında ve aynı zamanda dünyanın tüm diğer ulusları arasında karşılıklı anlayış ve güvene bağlı olduğunun altını çizdi.

Nazarbayev, “Küresel toplum, bu gezegende yaşayan uluslara ve insanlar arasında denge ve uyum olduğunda hayatta kalabilen ve bunun için çabalayan kendi çeşitliliği ve çoğulluğu içinde güçlü olan tek mercidir,” diyerek Güvenlik Konseyinin rolüne ve tarihi misyonuna da övgüde bulundu.

Barış içinde yaşamaya yönelik doğru yönü seçmede kolektif eylem enerjisiyle çoğalan güven, irade ve insan zekasına ilişkin umutlarını ifade ederek açıklamalarını sonlandırdı. [IDN-InDepthNews – 19 Ocak 2018]