İzleme ve Doğrulamayla Nükleer Silahsızlanmaya Doğru

Yazan Radwan Jakeem

NEW YORK (IDN) – Doğrulama sistemleri ve yöntemleri; nükleer silahlardan arınmış bir dünya için mücadele eden uluslararası toplulukla beraber, ülkeleri büyük ihtimalle şimdiye kadar hiç görülmediği kadar müdahaleci doğrulamalara tabi tutacak, gelecek nükleer silahsızlanma faaliyetlerini doğru bir şekilde izleyecek ve doğrulayacak karmaşık sorunları anlamak için çok önemlidir.

ABD ve Rusya tarafından ve Nükleer Silahsızlanma Doğrulaması için Uluslararası Ortaklık (IPNDV)’daki diyaloglardan elde edilen deneyimlerden anlaşıldığı üzere, bilhassa BM Güvenlik Konseyinin beş daimî üyesi – ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve Çin – ve ilgili devletler Nükleer Silahların Yasaklanması Anlaşması (TPNW) ile öngörüldüğü gibi nükleer silahların etkin bir şekilde yasaklanmasına katkıda bulunabilirler.

ABD Dışişleri Bakanlığı ile Nükleer Tehdit İnisiyatifinin (NTInükleer silah yaşam döngüsü boyunca izleme ve doğrulama konularının doğru değerlendirilmesi hayati önem taşır –) bir kamu özel girişimi sonucu 25’ten fazla ülkenin katılımıyla beş yıl önce başlayan (NSDUO), nükleer silahı olan ve olmayan ülkeler arasında kapasite oluşturmak ve izleme ve doğrulama sorunları için teknik çözümler geliştirmek için kurulmuştur.  

Geçmiş otuz yıllık zaman içinde, nükleer silahların sayısı soğuk savaş döneminin en yüksek miktardaki silah depolarından bu yana kayda değer şekilde azalmıştır – yaklaşık 14,500 olarak ifade ediliyor-. Silahsızlanma uzmanlarına göre bu belirgin düşüşlerin temelinde ülkelerin birbirlerinin silah kontrol anlaşmalarına uygun davranışlarını doğrulayabilmeleri yer almıştır.  

Nükleer silah sayısında daha fazla düşüş ve Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşmasında (NPT) yüceltilen gelişmiş nükleer silahsızlanma amaçları için sağlam bir zemin oluşturmak için- fisil madde ve savaş başlıklarının ve savaş başlığı stoklarının üretiminden, nükleer silahların sökülmesine ve sökülme işlemi sonucu ortaya çıkan nükleer maddelerin elden çıkarılmasına kadar nükleer silah yaşam döngüsü boyunca izleme ve doğrulama konularının doğru değerlendirilmesi hayati önem taşır.

NPT’nin VI. Maddesi Anlaşmanın her bir Tarafını “nükleer silahlanma yarışının yakın bir tarihte sona erdirilmesine ve nükleer silahsızlanmaya dair iyi niyetle etkin önlemler almak için müzakerelere devam etmeye ve katı ve etkin uluslararası kontrol altında genel ve tamamen bir silahsızlanma konusunda anlaşamaya varmaya” şiddetle teşvik eder.

Mart 2015 tarihindeki ilk toplantısından bu yana IPNDV kapsamlı bir uluslararası çalışma programı oluşturmak anlamında bir ilki gerçekleştirmiştir. İş birliği içinde beraber çalışarak, nükleer silahlı ve silahsız Ortaklar nükleer silahsızlanma doğrulamasıyla ilgili sorunları ve bu sorunlara işaret eden potansiyel prosedürleri belirlemek için değerli ilerlemeler kat etmişlerdir.

I. Faslın birincil odağı, “Temel Silah Sökme Senaryosu” adı verilen kavramsal nükleer silah sökme işlemini izlemek ve denetlemektir. Nükleer Silah Sökme İşleminin 6. ila 10. adımlarını kapsar. Bu belirli adımlar bir nükleer silah sökme faaliyetinin ve dolayısıyla nükleer silahsızlanma doğrulamasının daha kapsamlı bir kısmının yalnızca bir parçasıdır 

IPNDV şunu belirtmiştir ” Ortaklık bu temel nükleer silahsızlanma doğrulaması sorununu çözmeyi anlamaya ve çözmek için yaklaşımlar bulmaya dikkate değer katkıda bulunmuştur”. Özellikle, Ortaklığın temel yargısı şudur:

Gelecek bir nükleer silahsızlanma anlaşmasında başarıyla yönetim güvenliği, gizlilik, yayılmanın önlenmesi ve sınıflandırma kaygıları sürerken; zorluklar devam ederken, potansiyel uygulanabilir teknolojiler, bilgi bariyerleri ve denetleme prosedürleri; çok taraflı izlenen nükleer savaş başlıklarının sökülmesini mümkün kılmak zorunda tutan ileriye dönük bir yön sağlar.

Ortaklık çalışmasının I. Faslı Arjantin’in Buenos Aires şehrindeki beşinci genel toplantıda sona erdi.

Fasılda, IPNDV gelecek nükleer silahsızlanma doğrulamasını desteklemek için etkin ve Pratik doğrulama seçenekleri anlayışını derinleştirdi ve çalışmalarını uygulamalar ve gösterimler gibi somut aktiviteler yoluyla gösterdi.

IPNDV, Teknik ve politika grupları ve akademi de dahil olmak üzere daha geniş bir nükleer silahsızlanma doğrulama topluluğu için bağlılığı arttırmak ve daha fazlasına ulaşmak için mücadele etti. Buna ek olarak, Ortaklık, 2019 yılı 29 Nisan ve 10 Mayıs tarihleri arasında New York’taki BM Genel Merkezinde gerçekleşen 2020 NPT Gözden Geçirme Konferansına (NPT Göz. Kon.) hazırlık sırasında çalışmalarını Birleşmiş Milletler Nükleer Silahsızlanma Doğrulama Resmi Uzmanlarıyla ve Nükleer Yayılmanın Önlenmesi Anlaşması üyeleriyle paylaştı.

3-5 Aralık 2019 tarihinde, yedinci Uluslararası Nükleer Silahsızlanma Doğrulama Ortaklığı genel toplantısı 24 ülkeden 89 temsilciyi ve ek olarak Avrupa Birliğini, II. Faslı tamamlamak ve III. Faslı planlamaya başlamak için Kanada’nın Ottowa şehrinde buluşturdu.

Toplantı Ortaklığın bulgularını “kâğıt üzerinden uygulamaya” geçiren pratik uygulamalar ve teknik gösterimler hakkında sunumlar içeriyordu. Ortaklar, 18-19 Mart tarihlerinde Cenova’da bir başlangıç sempozyumuna ev sahipliği yapan İsviçre hükümetiyle beraber, IPNDV’nin çalışmasını ve nükleer silahsızlanma doğrulamasının daha geniş bağlamdaki yerini vurgulayarak, teknik boşluklara ve politika sorularına odaklandılar.

27 Nisan – 22 Mayıs tarihlerinde New York’taki BM Genel Merkezinde gerçekleşen Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Gözden Geçirme Konferansından birkaç hafta önceki sempozyum ve sergi; özellikle IPNDV’nin I. Ve II. Fasıllardaki, teknolojinin nükleer silahsızlanma doğrulamasındaki potansiyel rolü ve limitleri, pratik silahsızlanma doğrulama uygulamaları ve gösterimleri ve IPNDV’nin nükleer silahsızlanmanın daha geniş bağlamdaki çalışmalarını vurgulaması nedeniyle önemlidir.  

IPNDV’nin 2020 yılı Ocak ayında yayınlanan II. Fasıl Özet Raporu: Nükleer Silahsızlanma Doğrulamasında Kağıt Üzerinden Pratiğe Geçiş, nükleer silah deklarasyonlarının doğrulanmasına ve doğrulama teknolojilerine işaret eder.

Ottowa’da gerçekleşen 7. Genel toplantıdan sonra, IPNDV katılımcılarının Kanada’nın ilk nükleer reaktörünün tarihi evi olan Kanada Chalk River Nükleer Laboratuvarlarını ziyaret etmeleri dikkat çekicidir. Silah düzeyindeki nükleer maddelerin varlığını ve yokluğunu doğrulamak için kullanılan deneysel teknikleri gözlemledir. Bunlar nükleer silahsızlanma doğrulama süreci için önemli işlerdir.

Chalk River gösterimi, 2. Fasıl boyunca Ortaklığın nükleer silahların sökülme yaşam döngüsünün tüm aşamaları boyunca uygulanabilecek teknolojileri ve prosedürleri tanımlayabilme becerilerini geliştirmek için 2. Fasıl boyunca gerçekleştirilen beş pratik uygulama ve teknoloji gösterimlerinden bir tanesiydi. [IDN-InDepthNews – 14 Şubat 2020]

Fransa ve Almanya tarafından ortaklaşa düzenlenen IPNDV Nükleer Silahsızlanma Doğrulama Uygulamasına katılmak için 23 Eylül 2019 Tarihinde Almanya Forschungszentrum Juelich’de toplanan 11 ülkeden 22 katılımcı. Fotoğraf: Forschungszentrum Juelich / Tobias Schloesser.