نشست ناکازاکی انجام گام‌های عینی را برای برچیدن سلاح‌های هسته‌ای توصیه می‌کند
نوشته رامش جائورا
برلین | ناکازاکی (IDN) – از زمان برگزاری نشست تاریخی ریکیاویک میان رونالد ریگان رئیس جمهور ایالات متحده و همتای وی میخائیل گورباچف در اتحاد جماهیر شوروی سابق که در دسامبر 1987 به پیمانی پیشگامانه موسوم به پیمان نیروهای هسته‌ای میان‌برد (INF) منتهی شد تاکنون بیش از 50،000 سلاح هسته‌ای از بین رفته است. اما همان‌گونه که فراخوان ناکازاکی 2013 متذکر شده است، هنوز 17،300 سلاح هسته‌ای باقی مانده است که قادر است به کرات بقای تمدن بشری و حیات روی کره زمین را تهدید کند.
فدراسیون دانشمندان آمریکا (FAS) تخمین می‌زند که نه کشور دارای سلاح‌های هسته‌ای هستند: ایالات متحده آمریکا (7،700 کلاهک)، روسیه (8،500)، بریتانیا (225)، فرانسه (300)، چین (250) اسرائیل (80) هند (بین 90 تا 110)، پاکستان (بین 100 تا 120) و کره شمالی (10).
پنج کشور اروپایی یعنی بلژیک، آلمان، ایتالیا، هلند، و ترکیه به‌عنوان بخشی از ترتیبات مشارکت اتمی ناتو، در خاک خود میزبان سلاح‌های هسته‌ای ایالات متحده هستند. چندین کشور دیگر یعنی آلبانی، استرالیا، بلغارستان، کانادا، کرواسی، چک، دانمارک، استونی، یونان، مجارستان، ایسلند، ژاپن، لتونی، لیتوانی، لوکزامبورگ، نروژ، لهستان، پرتغال، رومانی، اسلواکی، اسلوونی، کره جنوبی و اسپانیا مدعی هستند که برای امنیت خود به سلاح‌های هسته‌ای ایالات متحده متکی هستند. علاوه بر این، حدود 40 کشور دیگر نیز دارای انرژی هسته‌ای و یا راکتورهای تحقیقاتی هستند و ممکن است این برنامه‌ها منحرف شده و به تولید سلاح منجر شود.
بنا به گفته کارشناسان، گسترش دانش فنی هسته‌ای خطر این مسئله که کشورهای بیشتری دست به تهیه بمب بزنند را افزایش داده است. این مسئله علی‌رغم این واقعیت است که «خطر نابودی در اثر سلاح‌های هسته‌ای، در اثر حادثه، اشتباه یا طراحی همچنان سایه سیاه خود را بر آینده بشریت افکنده است».
فراخوان ناکازاکی همچنین اظهار می‌دارد که ناتوانی کشورهای دارنده سلاح‌های هسته‌ای در جهت دستیابی به پیشرفت در خصوص جهان عاری از سلاح‌های هسته‌ای موجب تضعیف مشروعیت پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) شده است. این فراخوان هشدار می‌دهد: «تأخیر مکرر کشورهای دارنده سلاح هسته‌ای در برآورده کردن تعهد ‘صریح’ خود به خلع سلاح هسته‌ای موجب بی‌اعتبار شدن رژیم منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای شده و ممکن است آن را نابود کند.»
فراخوان ناکازاکی که گام مهمی محسوب می‌شود حاصل پنجمین مجمع شهروندان جهانی ناکازاکی برای از بین بردن سلاح‌های هسته‌ایبود که در تاریخ 2-4 نوامبر 2013 در ناکازاکی برگزار شد؛ یعنی همان شهری که دومین – و تا به امروز – آخرین شهری در جهان است که 68 سال پیش به همراه هیروشیما حمله هسته‌ای را تجربه کرد. شهروندان ناکازاکی به سنت برگزاری مجمع‌های شهروندان جهانی ادامه داده‌اند، مراسمی که از سال 2000 به بعد هر چند سال یک بار برگزار شده است.
شرکت‌کنندگان در این مجمع شامل نمایندگانی از سازمان‌های غیر‌دولتی (NGOها) و دانشمندانی از ژاپن و خارج از این کشور هستند. آن‌ها بار دیگر صدای هیباکوشا یعنی بازماندگان بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی به‌دست ایالات متحده را شنیده‌اند و به درخواست فوری آن‌ها مبنی بر به واقعیت پیوستن نابودی سلاح‌های هسته‌ای در طول حیات‌شان توجه نموده‌اند. آن‌ها همچنین به صدای سرشار از امید جوانان در پذیرش مسئولیت دستیابی به جهانی عاری از سلاح‌های هسته‌ای و حفظ آن گوش فرا می‌دهند.
یکی از شرکت‌کنندگان برجسته و سخنران این مراسم – که در چهار نشست قبلی نیز به عنوان مهمان مدعوی شهر ناکازاکی بود – دیوید کریگر رئیس بنیاد صلح عصر هسته‌ایاست که در تهیه پیش‌نویس تمام فراخوان‌های ناکازاکی شرکت داشته است.
کریگر در ایمیلی که برای IDNارسال شده است، اظهار نظر کرده است: «فراخوان ناکازاکی 2012 سند فوق‌العاده‌ای است. این سند بازتاب‌دهنده روح ناکازاکی یعنی دومین شهر سیاره ما است که دچار بمباران اتمی شده است، و میل بازماندگان حادثه بمب اتمی را برای کسب اطمینان از این مسئله که ناکازاکی آخرین شهری خواهد بود که چنین فاجعه‌ای را تجربه کرده است، نشان می‌دهد. به اعتقاد من همه شهروندان کره زمین باید این فراخوان را بخوانند و جوانان در همه جای جهان باید به مطالعه آن بپردازند.»
کریگر گفت یکی از نکات برجسته این فراخوان آن است که به نیروگاه هسته‌ای فوکوشیمای ژاپن در مارس 2011 توجه کرده است؛ چنانکه این فراخوان اعلام کرده است: «هراس و رنج شهروندان فوکوشیما نسبت به سلامتی و حیات خود موجب تجدید آگاهی ما نسبت به خطر رادیواکتیویته شد، اعم از اینکه از سلاح‌های هسته‌ای ناشی شود یا از انرژی هسته‌ای. تجربه فوکوشیما و بمباران‌های اتمی ناکازاکی و هیروشیما به ما نشان داده است که اثرات فجایع هسته‌ای از حیث زمان و مکان غیر قابل کنترل است.»
بنا به گفته کریگر فراخوان مذکور بیان می‌کند که با وجود «چالش‌های دلهره‌آور» دلایلی نیز برای امیدواری نسبت به این مسئله وجود دارد که در سطح بین‌المللی توجه تازه‌ای به پیامدهای ویرانگر استفاده از سلاح‌های هسته‌ای برای بشر رخ داده است. همچنین در این فراخوان آمده است که وابستگی به بازدارندگی هسته‌ای برای امنیت ملی «توهمی» بیش نیست، آن هم در جهانی که در آن امنیت بشر و امنیت جهان به‌واسطه سلاح‌های هسته‌ای تهدید می‌شود.
قطعنامه‌ای که در نوامبر 2011 توسط شورای نمایندگان جنبش بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمربه تصویب رسید با غیر‌انسانی توصیف کردن سلاح‌های هسته‌ای از نیاز به «به نتیجه رساندن … مذاکرات جهت منع استفاده و نابودی کامل سلاح‌های هسته‌ای از طریق یک موافقت‌نامه الزام‌آور حقوقی بین‌المللی» سخن گفت.
تأثیرات سلاح‌های هسته‌ای بر وضعیت بشر از سال 2010 در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و همچنین در جلسات مقدماتی کمیته برگزاری کنفرانس بازنگری NPT2015 مورد بحث قرار گرفته است. علاوه بر این، دولت نروژ در مارس 2013 و در اسلو میزبانی یک کنفرانس بین‌المللی را در زمینه تأثیرات انسانی سلاح‌های هسته‌ای بر عهده داشته است. در آینده و در فوریه سال 2014 نیز اجلاسی به میزبانی دولت مکزیک برگزار می‌شود.
کریگر بر جنبه دیگری از فراخوان ناکازاکی تأکید کرد که خواستار موارد زیر شده است: «مجموعه‌ای از اقدامات عینی، از جمله شروع مذاکرات در مورد ممنوعیت و نابودی سلاح‌های هسته‌ای؛ اتخاذ اقدامات خلع سلاح هسته‌ای یک‌جانبه و دوجانبه توسط ایالات متحده و روسیه؛ توقف تدریجی اتکا به سلاح‌های هسته‌ای در سیاست‌های امنیتی تمام کشورها؛ مشارکت بیشتر شهروندان در کارزار تبلیغاتی برچیدن سلاح‌های هسته‌ای و ایجاد مناطق جدید عاری از این سلاح‌ها؛ کمک به قربانیان فوکوشیما؛ و فرا گرفتن این درس که انسان دیگر نمی‌تواند به انرژی هسته‌ای متکی باشد، درست همان‌طور که نمی‌تواند به سلاح‌های هسته‌ای تکیه کند.»
در این فراخوان آمده است: «حادثه فوکوشیما به ما آموخته است که دیگر نمی‌توانیم به اتکای خود به انرژی هسته‌ای ادامه دهیم.» و این نکته را یادآوری کرده است که سنجی یاماگوچی در سال 1982تجربه هیباکوشا یعنی بازماندگان بمباران اتمی را در سازمان ملل متحد مطرح کرده و اعلام نمود: «ای کاش هیروشیما، ناکازاکی، و هیباکوشا و جنگ دیگری تکرار نشود!»، و فراخوان افزوده است: «حادثه فوکوشیما باعث شد بیفزاییم که ای کاش فوکوشیمای دیگری تکرار نشود»!
بنا به گفته کریگر این فراخوان بر اساس مسئولیت‌های خاص دولت ژاپن به‌عنوان تنها کشوری در جهان که مورد حمله سلاح‌های هسته‌ای قرار گرفته، توصیه‌های خاصی به آن دولت ارائه نموده است. «این مسئولیت‌ها عبارتند از: بیرون آمدن از زیر چتر هسته‌ای ایالات متحده؛ به عهده گرفتن نقش رهبری برای رسیدن به منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای در شمال شرق آسیا؛ نشان دادن پیشتازی خود در زمینه برچیدن سلاح‌های هسته‌ای؛ و خواستار انجام کمک‌های بین‌المللی و استقبال از این کمک‌ها جهت کنترل بحران رادیواکتیویته در فوکوشیما.»
این فراخوان اشاره کرده است که 532 تن از مقامات محلی در ژاپن حمایت خود را از ایجاد منطقه عاری از سلاح‌های هسته‌ای در شمال شرق آسیا اعلام کرده‌اند، همان‌طور که 83 تن از نمایندگان مجلس ژاپن و کره جنوبی از طیف‌های مختلف سیاسی در 22 ژوئیه 2010 بیانیه‌ای مشترک با همین مضمون صادر نمودند. در سپتامبر سال 2013، رئیس‌جمهور مغولستان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد علاقه‌مندی کشور خود را جهت بررسی ایجاد یک منطقه عاری از سلاح‌های هسته‌ای در شمال شرق آسیا اعلام کرده بود.
این فراخوان می‌گوید ژاپن برای اثبات رهبری خود باید از فرصت‌های به‌دست آمده به‌خاطر حضور وزرای امور خارجه در نشست طرح منع گسترش و خلع سلاح (NPDI) که در آوریل 2014 در هیروشیما برگزار می‌شود، استفاده نماید. بنا به این فراخوان ژاپن همچنین باید از رهبران سیاسی و مقامات دولتی شرکت‌کننده در اجلاس G20 در سال 2016 که در ژاپن برگزار خواهد شد بخواهد از هیروشیما و ناکازاکی دیدار کنند.
شرکت‌کنندگان در مجمع شهروندان جهانی ناکازاکی خواستار ادامه «حداکثر تلاش برای دستیابی به جهانی عاری از سلاح‌های هسته‌ای» شدند و اظهار کردند: «ناکازاکی باید آخرین شهری باشد که با بمب هسته‌ای بمباران می‌شود.» کریگر اشاره می‌کند که این هدف برای بشریت و برای آینده ضرورت دارد. «این چالش بزرگی است که همه ما که در عصر هسته‌ای در این سیاره زندگی می‌کنیم با آن مواجهیم. ناکازاکی در حال ایفای نقش پیشگامانه خود در این راه است و برای موفقیت در این مسیر به صدا و تعهد ما نیازمند است.»
گام‌های عینی
فراخوان مذکور برای تحقق یافتن این امر مجموعه‌ای از گام‌های ملموس را توصیه می‌کند که بسیاری از آن‌ها توسط دایساکو ایکدا رئیس سازمان بین‌المللی سوکا گاکای (SGI) در طرح‌های صلح‌اش پیشنهاد شده است، از جمله:
فراخوان شروع مذاکرات مربوط به ممنوعیت و نابودی کامل سلاح‌های هسته‌ای در سال 2014 و خواستار شدن حمایت کنفرانس بازنگری NPT در سال 2015 از این مذاکرات و برگزاری کنفرانسی در سطوح بالا حداکثر تا سال 2018 در این زمینه.
کاهش قابل توجه ذخایر هسته‌ای استراتژیک و غیر‌استراتژیک، مستقر و غیر‌مستقر ایالات متحده و روسیه از طریق اقدامات دوجانبه و یا یک‌جانبه و توقف توسعه و نوسازی سیستم‌های سلاح‌های هسته‌ای توسط تمام کشورهای دارای تسلیحات هسته‌ای، هموار کردن مسیر برای تخصیص بودجه 100،000،000،000 دلار آمریکا در هر سال جهت رفع نیازهای اجتماعی و اقتصادی. [IDN-InDepthNews – 16 نوامبر 2013]
